ERCP چیست؟

ERCP یک تکنیک جراحی مخصوص و مطمئن با آندوسکوپ جهت بررسی مجاری صفراوی (داخل کبدی و خارج کبدی) و مجرای پانکراس میباشد. مجرایی که ترشحات کبد و کیسه صفرا را تخلیه میکند (مجرای صفراوی) و مجرایی که ترشحات پانکراس را تخلیه میکند (مجرای پانکراس) نامیده میشود هر دو مجرا ترشحات خود را در محلی مشترک به نام پاپی در قسمت ابتدایی روده باریک (دوازدهه) به داخل روده باریک تخلیه میکنند. اگر ERCP فقط برای گرفتن عکس از مجاری و کیسه صفرا انجام شود ERCP تشخیصی است. بیشتر موارد ERCP برای درمان انجام میشوند زمانی که ERCP برای انجام اقدامات درمانی صورت بگیرد ERCP درمانی نامیده میشود.

آمادگی لازم برای ERCP

• باید حداقل ۶ ساعت و ترجیحا تمام شب قبل از انجام ERCP برای اطمینان از اینکه معده شما خالی باشد، ناشتا باشید. خالی بودن معده برای مشاهده مجرای گوارش و همچنین پیشگیری از احتمال ورود مواد غذایی و مایعات در اثر استفراغ به ریه بسیار ضروری است.
• باید دندان مصنوعی و زیور آلات خود را خارج نمایید.
• باید با پزشک خود درباره داروهایی که مصرف میکنید و هرگونه حساسیت و آلرژی که نسبت به داروها دارید صحبت نمایید. اگر به داروهای حاوی ید حساسیت دارید نیز به پزشک اطلاع دهید؛ چرا که ماده حاجب مورد استفاده حاوی ید میباشد. اگرچه داشتن حساسیت از انجام ERCP جلوگیری نمیکند ولی در میان گذاشتن آن با پزشک قبل از انجام عمل بسیار مهم است.
• همچنین داشتن هرگونه مشکل قلبی یا ریوی و یا بیماری مهم دیگر را اطلاع دهید.

اقدامات مورد انتظار در طول عمل ERCP

پزشک ممکن است یک بی حس کننده موضعی در گلوی شما اسپری نماید یا برای راحتی بیشتر شما آرام بخش وریدی تجویز کند. بعضی بیماران هم قبل از انجام عمل آنتی بیوتیک وریدی دریافت میکنند. شما باید بر روی شکم در تخت زیر دستگاه اشعه X دراز بکشید. یک محافظ پلاستیکی محکم در دهان شما برای جلوگیری از آسیب به دندانها و آندوسکوپ قرار داده میشود.

چگونگی انجام عمل ERCP تشخیصی

در طول انجام عمل ERCP پزشک یک آندوسکوپ مخصوص با لوله باریک و قابل انعطافی که امکان مشاهده روده شما از قسمت کناری انتهای لوله آندوسکوپ به وسیله لنز و منبع نور موجود در صفحه مانیتور را میدهد از دهان مری و معده به قسمت ابتدایی روده باریک (دوازدهه) عبور میدهد. بعد از اینکه پزشک از طریق آندوسکوپ سوراخ پاپی را مشاهده کرد یک لوله پلاستیکی باریک و بلند که کاتتر نامیده میشود را از داخل لوله آندوسکوپ عبور میدهد. سپس کاتتر را از طریق سوراخ پاپی وارد مجرای صفراوی یا مجرای پانکراس مینماید. بعد از وارد شدن کانتر به مجاری ماده حاجب از طریق کانتر به داخل مجاری تزریق شده و با اشعه X از مجاری صفراوی و کیسه صفرا عکس گرفته میشود. آندوسکویی مداخله ای با تنفس ندارد ولی ممکن است احساس باد کردن کنید؛ چرا که هوا از طریق آندوسکوپ برای مشاهده بهتر لوله گوارش به مجرای گوارشی شما وارد میشود.

چه اقدامات درمانی حین ERCP میتواند انجام شود؟

• اسفنگتروتومی: به باز کردن سوراخ پاپی اطلاق میشود. این برش باعث بزرگتر شدن سوراخ پایی میگردد برش توسط کاتتر باریک مخصوصی که یک سیم نازک به قسمت انتهایی آن متصل میباشد همراه با کوتر صورت میگیرد. معمولا این ،برش برشی است که به سمت مجرای صفراوی داده میشود و اسفنگتروتومی صفراوی نامیده میشود. به ندرت این برش به سمت مجرای پانکراس داده میشود که بستگی به نوع اقدام درمانی مورد نیاز شما دارد.
• خروج سنگ: بیشترین اقدام درمانی حین ERCP خارج نمودن سنگ ها از مجرای صفراوی میباشد این سنگ ها ممکن است در کیسه صفرا تشکیل شده و به داخل مجرای صفراوی وارد شده باشند و یا ممکن است بعد از برداشتن کیسه صفرا داخل مجرای صفراوی بوجود آمده باشند، بالون و بسکت های متصل به کاتتر مخصوصی وجود دارند که از درون آندوسکوپ عبور داده میشوند و از شکاف پاپی برش داده شده وارد مجرای صفراوی شده و باعث خروج سنگ ها میگردند. در مورد سنگ های خیلی بزرگ که امکان خروج ندارند باید توسط بسکت های مخصوص متصل به دستگاه سنگ شکن (لیتوتریپتور) در داخل مجرای صفراوی شکسته و خرد شوند و سپس خارج گردند؛ به ندرت سنگ در مجاری پانکراس نیز مشاهده می گردد.
• جایگذاری استنت: استنت ها لوله های پلاستیکی یا فلزی هستند که در مجرای صفراوی با پانکراس جهت عبور از تنگی ها یا قسمت های باریک مجرا و باز کردن مسیر از طریق آندوسکوپ داخل مجرا گذاشته میشود.
  این قسمت های تنگ در مجاری صفراوی یا پانکراس میتوانند به علت وجود بافت اضافی یا تومورها باشد که منجر به مسدود شدن تخلیه نرمال مجرا میشوند دو نوع استنت معمولا استفاده میشود

1. نوع اول پلاستیکی و شبیه به یک نی کوتاه است. استنت نوع پلاستیکی را میتوان از داخل آندوسکوپ عبور داد و از طریق سوراخ پاپی وارد تنگی مجرا نمود تا تخلیه عادی ترشحات برقرار گردد.
2. نوع دوم از سیم های فلزی ساخته شده که شبیه سیم های توری محافظ میباشد. استنت فلزی قابل انعطاف و فنری شکل است که نسبت به استنت پلاستیکی بعد از قرار گرفتن داخل مجرا، قطر بیشتری از مجرا را باز میکند هر دو نوع استنت بعد از چند ماه مسدود میشوند و ممکن است نیاز به ERCP دیگری جهت قرار دادن استنت جدید باشد. استنت های فلزی دائمی هستند ولی استنت های پلاستیکی به آسانی در عمل بعدی خارج میگردند پزشک شما مناسب ترین نوع استنت را برای شما انتخاب خواهد کرد.

• بالن گشاد کننده: بالن کاتتر مخصوص متصل میباشد که میتواند در قسمت های باریک و تنگ مجرا وارد شود زمانی که بالن درون تنگی متسع میشود که تنگی ناشی از علت خوش خیمی باشد. بعد از گشاد نمودن با بالن ممکن است یک استنت موقت برای چند ماه جهت کمک به حفظ عمل اتساع تنگی گذاشته شود.
• نمونه برداری از بافت: یکی از اقدامات معمولی که حین ERCP انجام میشود گرفتن نمونه از طریق آندوسکپ از بافت پاپی و یا مجرای صفراوی یا پانکراس میباشد. چند نوع تکنیک نمونه گیری مورد نظر و سپس بررسی سلول های بدست آمده است. نمونه گیری بافتی میتواند به روشن شدن علت تنگی، سرطان یا غیرسرطان بودن آن کمک نماید. اگر جواب نمونه برای سرطان مثبت باشد، جواب دقیقی است. اگر نمونه بافتی سرطان را نشان ندهد، نمیتواند دقیق و عاری از اشتباه باشد.

عوارض احتمالی ERCP

زمانی که ERCP توسط پزشک متخصص و آموزش دیده و با تجربه انجام گیرد به خوبی تحمل میشود. بطور کلی میزان بروز عوارض که نیاز به بستری شدن دارد ۶ الی ۱۰ درصد است. بسته به سن، داشتن بیماری های دیگر، علت انجام، یافته های حین عمل و مداخلات درمانی احتمال بروز خطرات متغیر و متفاوت است و ممکن است از حد متوسط بیشتر یا کمتر باشد. بیمارانی که تحت ERCP درمانی قرار می گیرند، مانند اسفنگتروتومی و خروج سنگ، با خطر بالاتری از عوارض روبرو هستند. پزشک شما احتمال بروز عوارض و مشکلات قبل از انجام عمل با شما در میان خواهد گذاشت.

شایع ترین عارضه، پانکراتیت یا التهاب و عفونت پانکراس است. سایر عوارض شامل خونریزی، عفونت ها و پارگی روده میباشد. بعضی بیماران ممکن است واکنش نامطلوبی به داروهای آرام بخش وریدی استفاده شده نشان دهند. بیشتر عوارض بدون نیاز به جراحی کنترل میشوند ولی ممکن است جهت درمان عوارض نیاز به بستری شدن طولانی تر در بیمارستان داشته باشید.

چه چیزهایی را بعد از ERCP ممکن است تجربه کنید؟

بعد از اینکه ERCP تمام شد شما به قسمت ریکاوری (احیا) انتقال داده میشوید تا زمانی که اثر داروهای آرام بخش فروکش کند. از نظر عوارض و مشکلات احتمالی بعد از عمل تحت نظر قرار خواهید گرفت تا زمانی که بیشتر اثرات از بین برود. (معمولا تا ۶) ساعت ممکن است احساس باد کردن (نفخ شکم) یا دفع گاز را تجربه کنید که به علت هوای وارد شده از طریق آندوسکوپ به مجرای گوارشی حین ERCP میباشد. می توانید بعد از ۶ ساعت رژیم معمولی را از سر بگیرید مگر اینکه دستور دیگری توسط پزشک داده شود؛ حتی اگر احساس هوشیاری بعد از ERCP داشته باشید داروهای آرام بخش میتوانند بر قضاوت و عکس العمل‌های شما اثر بگذارند بنابراین تا رفع اثرات داروهای بیهوشی باید در تخت خود استراحت نمایید. بیشتر بیماران روز بعد میتوانند به فعالیتها و کارهای روزانه خود برگردند.

لازم به ذکر است که این روش جراحی آندوسکوپیک مجاری صفراوی، علی رغم ارزش فراوان در درمان بیمارانی که مشکل مجرای صفرا دارند میتواند باعث بروز عوارض ناخواسته شود و لذا بایستی حتما قبل از عمل هم بیمار و هم همراه بیمار از علت انجام، نتیجه عمل و عوارض احتمالی عمل کاملا توجیه شده و در جریان قرار بگیرند.